Home
 
Cursussen /rubriek/
streepjes

Leren > Cursus > Sociale vaardigheden > Omgaan met bijzondere mensen > Hoogbegaafden

Omgaan met hoogbegaafden

Omgaan met bijzondere mensen

Hoogbegaafdheid is niet alleen maar een luxe, ook al vinden mensen dat vaak moeilijk te geloven. Wat er precies onder hoogbegaafdheid wordt verstaan, daarover verschillen de meningen. Hoogbegaafd is vaak synoniem voor hoogintelligent. Daartoe worden de mensen gerekend die bij de hoogste 2% scoren op een erkende intelligentietest.

Er zijn theorieën die iemand pas als hoogbegaafd bestempelen als hij over de hele linie meer dan bovengemiddeld presteert. Deze mensen zijn alleskunners. Ze kunnen uitstekend leren, zijn goed in veel verschillende vakken, ze zijn verbaal intelligent, maar ook sociaal en creatief. Er zijn anderen die iemand hoogbegaafd noemen als hij uitzonderlijk presteert op één gebied. Zo iemand kan uitzonderlijk goed schaken, of al op jonge leeftijd indrukwekkend goed rekenen of vioolspelen. Hoe dan ook, hoogbegaafde mensen bevinden zich, doordat ze iets kunnen wat maar weinig andere mensen kunnen, in een uitzonderingspositie.

Hoogbegaafde mensen kenmerken zich vaak door:

  1. een grote nieuwsgierigheid en wendbaarheid in denken
  2. een hoge taakbetrokkenheid
  3. grote zelfstandigheid
  4. sociaal inzicht

Hoogbegaafdheid heeft echter vaak ook een aantal minder prettige gevolgen. Hoogbegaafde mensen:

  1. hebben vaak weinig geduld
  2. stellen hoge eisen aan zichzelf en anderen
  3. zijn soms betweterig
  4. kunnen vaak slecht samenwerken
  5. hebben nogal eens moeite met autoriteit
  6. bevinden zich vaak van jongs af aan in een uitzonderingspositie
  7. raken nogal eens burn-out of hebben een ongelukkige carrière

Er zijn talloze lijstjes met kenmerken van hoogbegaafden en het grootste probleem is dat deze lijstjes vaak gebruikt in omgekeerde richting: iemand met deze kenmerken wordt getypeerd als hoogbegaafd. Maar let wel: die logica gaat niet op. Iemand die hoogbegaafd is heeft vaak deze kenmerken, maar iemand met deze kenmerken is niet per definitie hoogbegaafd.

Op school

In het onderwijs doen zich de volgende problemen voor met hoogbegaafde leerlingen:

  1. De leeromgeving is niet stimulerend genoeg. Veel stof wordt aangeleerd door herhaling in plaats van creatief oplossingen te zoeken voor vraagstukken en een eigen aanpak uit te proberen.
  2. Uit verveling kunnen hoogbegaafden gaan onderpresteren.
  3. Hoogbegaafde leerlingen hebben van jongs af aan het gevoel 'anders' te zijn, terwijl ze eigenlijk bij de groep zouden willen horen. Ze slagen er vaak niet goed in adequaat samen te werken met andere leerlingen.
  4. Van leerlingen die op één gebied uitzonderlijk begaafd zijn wordt verwacht dat ze dat ook op andere terreinen zijn. Dit wordt het Pymalion-effect genoemd.
  5. Vaak wordt hoogbegaafdheid door een leerkracht afgedaan als een luxeprobleem of iets wat vooral door de ouders wordt beweerd. Een kind dat aanvoelt dat het niet serieus wordt genomen en steeds verschillende boodschappen krijgt over zijn kunnen, zal vaak lastig gedrag gaan vertonen, variërend van opstandigheid tot apathie of grote onzekerheid.
  6. Hoogbegaafde leerlingen hebben vaak andere belangstellingen dan leeftijdgenoten en doen ook vaak dingen alleen. Ze leren minder goed samen te spelen en te werken, en ontwikkelen daardoor minder sociale vaardigheden dan leeftijdsgenoten.
  7. Omdat hoogbegaafde leerlingen minder fouten maken, hebben ze minder gelegenheid te leren van fouten. Maken ze toch fouten, dan weten ze niet goed hoe daarmee om te gaan. Dat kan faalangst en het snel opgeven van pogingen om iets te leren in de hand werken.

Oplossingen kunnen zijn:

  1. Hoogbegaafde leerlingen laten werken aan thema's vanuit verschillende invalshoeken. Op die manier komt hun creativiteit en probleemoplossend vermogen beter uit de verf en ligt verveling minder op de loer.
  2. Omdat hoogbegaafde kinderen veel alleen doen en zelfstandig zijn, bestaat de kans dat ze minder leerervaringen op sociaal vlak opdoen dan andere kinderen. Hoogbegaafde kinderen hebben begeleiding nodig in het leren samenwerken en het aanleren van sociale vaardigheden.
  3. Leer hoogbegaafde kinderen te leren van hun fouten of mislukkingen, zonder daarbij de verwachting uit te spreken: jij bent hoogbegaafd, jij moet alles kunnen. Die verwachting is nooit waar te maken en leidt tot faalangst.
  4. Geef hoogbegaafde leerlingen mogelijkheden voor verrijking(uitbreiding van leerstof). Soms wordt dat gezien als verwennerij, maar dat is het niet. Het is hooguit tegemoetkomen aan de behoeften van een begaafd kind.

Op het werk

Ook op het werk kunnen hoogbegaafde mensen problemen ondervinden:

  1. Ze vervelen zich snel.
  2. Vraagstukken en problemen vinden ze vaak alleen op hoog conceptueel of juist heel specialistisch niveau interessant. Ze verliezen hun interesse als het gaat om alledaagse of routinematige problemen.
  3. Hun werk- en denktempo ligt hoger dan dat van de rest van de organisatie. Dit kan leiden tot gevoelens van frustratie, ongeduld en onnut.
  4. Ze worden als betweterig ervaren en soms zelfs als 'sociaal invalide'.
  5. Ze schieten tekort in samenwerking.
  6. Taakomschrijvingen zijn vaak nauw, terwijl een hoogbegaafde zo graag op veel terreinen tegelijk actief is. Van taak switchen binnen een organisatie is vaak niet eenvoudig en brengt bureaucratie met zich mee.

In werkomgevingen kunnen hoogbegaafden tot hun recht komen als de situatie hier en daar op hun vermogens wordt aangepast:

  1. Hoogbegaafden kunnen doorgaans slecht tegen routine. Ze vervelen zich snel. Jobrotation, niet te vastomlijnde functieomschrijvingen of een baan als 'vliegende keep' zijn mogelijkheden om te zorgen voor de broodnodige afwisseling.
  2. Zet hoogbegaafden in bij innovaties. Zij kunnen makkelijk buiten geijkte kaders denken. Laat hen deelnemen in een denktank, ook als dat niet bij hun functie hoort.
  3. Hoogbegaafden schieten nogal eens tekort in communicatieve vaardigheden of begrip voor andermans noden en behoeften. Taakgericht (inhoudelijk) werk past daarom beter bij hen dan procesgericht werk (bijvoorbeeld projectleiding, management). Ze komen meer tot hun recht in platte, taakgerichte organisaties dan in hiërarchische, bureaucratische organisaties.
  4. Laat een hoogbegaafde doen waar hij goed in is: heel specialistisch werk, of juist werk op hoog conceptueel niveau. Creativiteit en de vrijheid om te 'verkennen' zijn belangrijke aspecten aan het werk. Begeleid hem/haar bij de communicatieve aspecten van het werk en help hem in het creëren van draagvlak. Daar is een hoogbegaafde vaak niet goed in.
  5. In teams kunnen hoogbegaafden waardevol zijn in een teamrol die door Belbin is omschreven als Plant. Iemand in deze rol kenmerkt zich door onorthodoxe ideeën, grote verbeeldingskracht en intelligentie. De zwakke kanten van zo iemand zijn o.a.: onrealistisch zijn, slecht tegen kritiek kunnen, kwetsbaar zijn en de neiging zich terug te trekken. Een goede teamleider kan de Plant tegen deze zwakke kanten beschermen en ervoor zorgen dat deze tot zijn recht komt.
  6. Door te sturen op het resultaat en niet op de inzet (het aantal gewerkte uren) kan de motivatie hoog blijven en wordt het werktempo gehonoreerd. Prestatiebeloning i.p.v. salaris op basis van gewerkte uren past daar goed bij.
  7. Bij hoogbegaafden is het risico van burn-out groot omdat ze vaak perfectionistisch zijn en werk naar zich toe trekken in de veronderstelling dat ze 'het beter kunnen dan een ander'. Een andere valkuil is dat sommige hoogbegaafden jong geleerd hebben zich te schikken naar de omgeving, en nooit voor zichzelf kiezen. Leidinggevenden moeten hier alert op zijn en op tijd geschikte begeleiding aanbieden.

Meer informatie

  1. Meer algemene informatie over hoogbegaafdheid met literatuurverwijzingen.
  2. Hoogbegaafd op het werk, artikel van Sonja Vlaar
  3. Hoop, F. de en D.J. Janson (1996). Omgaan met (hoog)begaafde kinderen. Een andere kijk op de (hoog)begaafdheid in school en gezin. Baarn: Intro.
  4. Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid (voor ouders, onderwijs en zorgsector)
  5. Vereniging Mensa, belangenbehartigende club voor hoogbegaafden.
  6. Pharos, oudervereniging van en voor ouders van hoogbegaafde kinderen.
  7. Leerzame websites over hoogbegaafdheid in de webgids van Leren.nl.

Volgende pagina: Omgaan met slechthorende en dove mensen


Bron: www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/bijzondere-mensen/hoogbegaafd.html

Copyright © 1999-2024 Applinet
Alle rechten voorbehouden
Colofon